سنگ بزاقی یکی از مشکلات رایج غدد بزاقی است که باعث درد، تورم و خشکی دهان می‌شود و زندگی روزمره را مختل می‌کند و بسیاری از افراد تصور می‌کنند این مشکل فقط با جراحی حل می‌شود، اما روش های پیشگیری و درمان های ساده‌ای هم وجود دارد که از شکل‌گیری سنگ جلوگیری می‌کند یا اندازه آن را کاهش می‌دهد، اما سنگ بزاقی دقیقا چگونه ایجاد می‌شود، چه علائمی دارد و چه روش هایی برای درمان و پیشگیری آن موثر هستند؟
سنگ بزاقی چیست؟
سنگ بزاقی، توده‌ای سخت و معدنی است که در غدد بزاقی یا مجاری خروجی آن‌ها شکل می‌گیرد و این سنگ ها از رسوبات کلسیم و مواد معدنی موجود در بزاق ساخته می‌شوند و اندازه های مختلفی دارند، از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر، وجود سنگ در غدد بزاقی باعث انسداد جریان طبیعی بزاق می‌شود و منجر به درد، تورم، خشکی دهان و مشکل در بلع یا جویدن می‌گردد و شایع ترین محل تشکیل سنگ ها، غدد تحت فکی و زیر زبانی است.
علل ایجاد سنگ بزاقی
علل ایجاد سنگ بزاقی چندگانه و مرتبط با شرایط دهان و غدد بزاقی هستند:
کمبود آب بدن و خشکی دهان
کاهش مصرف آب یا کمبود تولید بزاق باعث غلیظ شدن آن می‌شود، بزاق غلیظ محیط مناسبی برای رسوب کلسیم ایجاد کرده و تشکیل سنگ بزاقی را افزایش می‌دهد.
عفونت های دهان و لثه
التهاب یا عفونت لثه و دهان مسیر مجاری بزاقی را مسدود کرده و موجب تجمع مواد معدنی می‌شود، این شرایط زمینه‌ای مناسب برای تشکیل سنگ در غدد بزاقی فراهم می‌کند.
مشکلات ساختاری غدد بزاقی
مجاری باریک، پیچ خورده یا غیرطبیعی جریان طبیعی بزاق را مختل می‌کند، بزاق کند شده و بیشتر در معرض رسوب کلسیم و ایجاد سنگ قرار می‌گیرد.
رژیم غذایی نامناسب
مصرف کم آب، کمبود مواد مغذی یا رژیم پرنمک و پرچرب باعث تغییر کیفیت بزاق و افزایش خطر تشکیل سنگ بزاقی می‌شود.
اختلالات غدد بزاقی یا بیماری های زمینه‌ای
بیماری هایی مانند سندرم شوگرن یا مشکلات متابولیک عملکرد غدد بزاقی را کاهش داده و زمینه ایجاد سنگ را فراهم می‌کنند.
علائم و نشانه های سنگ بزاقی
علائم و نشانه‌دهای سنگ بزاقی بسته به اندازه و محل سنگ متفاوت است، اما رایج ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- درد و تورم در ناحیه غدد بزاقی به ویژه هنگام غذا خوردن یا جویدن
- خشکی دهان و کاهش جریان بزاق
- توده یا برآمدگی در زیر فک یا داخل دهان
- مشکل در بلع یا جویدن
- بوی بد دهان یا طعم نامطبوع
- عفونت و التهاب لثه‌ها
روش های تشخیص سنگ بزاقی
روش های تشخیص سنگ بزاقی به بهترین متخصص گوش و حلق و بینی کمک می‌کند محل، اندازه و شدت انسداد را شناسایی کند، رایج ترین روش ها عبارتند از:
- معاینه فیزیکی که دندانپزشک یا متخصص دهان با لمس و بررسی ناحیه غدد بزاقی، وجود توده یا تورم را تشخیص می‌دهد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس، این روش برای شناسایی سنگ های بزرگ و موقعیت آن‌ها در مجاری بزاقی مفید است.
- سونوگرافی غدد بزاقی به تشخیص سنگ های کوچک و بررسی انسداد جریان بزاق کمک می‌کند و بدون درد است.
- سی‌تی اسکن در موارد پیچیده و سنگ های بزرگ یا عمیق، جزئیات دقیق محل و اندازه سنگ را نشان می‌دهد.
- اسکن رادیونوکلئید برای بررسی عملکرد غدد بزاقی و جریان بزاق، به ویژه در موارد مزمن یا پیچیده استفاده می‌شود.
درمان های سنگ بزاقی
درمان سنگ بزاقی بسته به اندازه، محل و شدت علائم متفاوت است و شامل روش های خانگی، دارویی و جراحی است:
روش های خانگی و مراقبت های اولیه
ماساژ ملایم ناحیه غدد بزاقی، مصرف مایعات کافی و تحریک جریان بزاق با آدامس بدون قند یا آب لیمو سنگ های کوچک را حرکت داده یا دفع می‌کند و این روش برای سنگ های کوچک و تازه شکل گرفته مناسب است و درد را کاهش می‌دهد.
درمان دارویی
پزشک در صورت وجود التهاب یا عفونت از آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد التهاب یا مسکن استفاده می‌کند، این درمان به کاهش تورم، درد و التهاب کمک می‌کند و اغلب در کنار روش های دیگر برای بهبود وضعیت بیمار به کار می‌رود.
سنگ گیری یا خارج کردن سنگ
برای سنگ های بزرگ یا سنگ هایی که باعث انسداد شدید جریان بزاق شده‌اند، پزشک با ابزارهای تخصصی سنگ را از مجاری بزاقی خارج می‌کند، این روش کم‌تهاجمی است و به بازگشت جریان طبیعی بزاق کمک می‌کند.
جراحی غدد بزاقی
در موارد نادر که سنگ بزرگ یا عودکننده است یا مجاری آسیب دیده‌اند، نیاز به برداشت کامل یا جزئی غده بزاقی است و این روش تهاجمی‌تر است اما در کنترل سنگ های مقاوم و جلوگیری از عفونت مزمن مؤثر است.
پیشگیری از ایجاد سنگ بزاقی
پیشگیری از سنگ بزاقی نقش مهمی در حفظ سلامت دهان و غدد بزاقی دارد، برخی اقدامات موثر عبارتند از:
- مصرف کافی آب و مایعات باعث رقیق شدن بزاق و کاهش احتمال رسوب کلسیم می‌شود.
- مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و دهانشویه ضدباکتری، تجمع باکتری و پلاک را کاهش می‌دهد.
- مصرف میوه و سبزیجات تازه، کاهش نمک و غذاهای چرب، به حفظ کیفیت بزاق کمک می‌کند.
- جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب لیمو جریان بزاق را افزایش داده و احتمال تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد.
- معاینات دوره‌ای و بررسی غدد بزاقی سنگ های کوچک را زود تشخیص داده و از رشد آن‌ها جلوگیری می‌کند.
عوارض عدم درمان سنگ بزاقی
عدم درمان سنگ بزاقی منجر به عوارض جدی و مشکلات طولانی مدت می‌شود، از جمله:
- انسداد جریان بزاق باعث تجمع باکتری‌ها و ایجاد عفونت می‌شود که درد و تورم شدید ایجاد می‌کند.
- سنگ های بزرگ یا متعدد درد مداوم و تورم دائمی در ناحیه فک و دهان ایجاد می‌کنند.
- انسداد مجاری بزاقی بلع و جویدن غذا را دشوار می‌کند و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد.
- در صورت عدم درمان، عفونت به بافت های اطراف یا حتی خون منتقل می‌شود و مشکلات جدی‌تری ایجاد می‌کند.
- سنگ های بزرگ و عودکننده عملکرد غدد بزاقی را کاهش داده و منجر به خشکی مزمن دهان می‌شوند.
سوالات متداول
در صورت درد شدید، تورم مداوم، خشکی دهان یا مشاهده توده در ناحیه غدد بزاقی، باید فورا به پزشک مراجعه کنید تا از عفونت و آسیب دائمی جلوگیری شود.
سنگ بزاقی کوچک با روش های خانگی یا دارویی درمان می‌شود، اما سنگ های بزرگ یا مقاوم نیاز به خارج کردن یا جراحی غدد بزاقی دارند.
در نهایت…
سنگ بزاقی مشکلی رایج در غدد بزاقی است که در صورت عدم درمان باعث درد، تورم، خشکی دهان و عفونت می‌شود و تشخیص زودهنگام با معاینه و تصویربرداری، همراه با رعایت بهداشت دهان، مصرف مایعات کافی و پیروی از روش های پیشگیری، از ایجاد سنگ جلوگیری می‌کند و در صورت بروز سنگ، درمان های خانگی، دارویی یا جراحی بسته به شدت و اندازه سنگ مؤثر هستند و سلامت دهان و کیفیت زندگی را حفظ می‌کنند.